Жаҳон банки ижрочи директорлар кенгаши ирригация ва дренаж инфратузилмасини модернизация қилиш, шунингдек, фермерларга ирригация хизматларини кўрсатиш сифатини ошириш лойиҳасини амалга ошириш учун Ўзбекистонга 200 миллион доллар миқдорида имтиёзли кредит ажратишни маъқуллади.
Лойиҳа мамлакатнинг бешта минтақасида сув йўқотишларини камайтириш ва суғориш тизимларининг энергия самарадорлигини оширишга қаратилган. Ўзбекистон ҳукумати лойиҳани биргаликда молиялаштириш учун қўшимча $23,2 млн ажратади.
Ушбу лойиҳа Жаҳон банкининг Марказий Осиё мамлакатларида сувдан фойдаланиш самарадорлигини ошириш ва сув ресурсларини сақлашга қаратилган минтақавий дастурининг биринчи босқичи бўлади.
Банк пресс-релизида қайд этилишича, Ўзбекистоннинг қурғоқчил иқлими ирригацияни қишлоқ хўжалиги учун ҳаётий заруратга айлантиради, бу ялпи ички маҳсулот ва аҳоли бандлигининг қарийб 25 фоизини ташкил этади. Сувнинг асосий қисми Амударё ва Сирдарёдан олиниб, кенг тармоқли каналлар орқали далаларга етказиб берилади. Қишлоқ хўжалиги мамлакатдаги барча сув ресурсларининг қарийб 90 фоизини истеъмол қилганлиги сабабли, сувдан самарали фойдаланишни таъминлаш муҳим вазифага айланмоқда.
Ўзбекистонда музликлар оқимининг камайиши, сув буғланишининг ортиши, мунтазам бўлмаган ёғингарчилик ва қурғоқчиликнинг тезлашиши туфайли сув ресурслари тақчиллиги сезиларли даражада кучайиши кутилмоқда. Прогнозларга кўра, ушбу ўзгаришлар мавжуд сув ресурслари ҳажмини 30-40 фоизга камайтириши ва шу билан бирга ирригация хизматларига бўлган эҳтиёжни 25 фоизга ошириши мумкин. Бу эса сув ресурсларига қўшимча юклама бўлади.
Ўзбекистонда ирригация инфратузилмасининг катта қисми эскирган, бу эса сувнинг сезиларли даражада йўқотилишига, ресурсларнинг ҳудудлар ўртасида нотекис тақсимланишига ва фермерларга ирригация хизматлари кўрсатиш сифатининг пастлигига олиб келмоқда.
Бундан ташқари, 2,4 млн гектарга яқин қишлоқ хўжалиги ерлари (мамлакатнинг барча суғориладиган майдонининг 56 фоизи) насослар ёрдамида сув етказиб беришга боғлиқ. Бунинг учун 1,7 мингга яқин насос станциялари ишлатилади, улар ҳар йили тахминан 7,2 миллиард кВт/соат электр энергиясини истеъмол қилади - бу мамлакат умумий энергия истеъмолининг қарийб 16 фоизини ташкил этади.
"Янги лойиҳа орқали Жаҳон банки Ўзбекистон сув хўжалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мўлжалланган концепциясини амалга оширишда ҳукуматга кўмак беради. Унда, жумладан, ирригация соҳасида сув ва энергия тежамкор инфратузилмани ривожлантириш кўзда тутилган. Режалаштирилган лойиҳа тадбирлари қишлоқ хўжалиги маҳсулдорлигини оширишга, сувдан фойдаланувчиларнинг фаровонлигини яхшилашга, шунингдек, ирригация ва агросаноат соҳаларида янги иш ўринларини яратишга ёрдам беради," - деди Жаҳон банкининг Марказий Осиё бўйича директори Татяна Проскурякова.
Сув хўжалиги вазирлиги лойиҳани Қорақалпоғистон Республикаси, Бухоро, Қашқадарё, Наманган ва Сурхондарё вилоятларида амалга ошириш учун масъул бўлади. 2031 йилга бориб ушбу ҳудудларда ирригация ва дренаж инфратузилмасини модернизация қилиш ва кўрсатилаётган хизматларни такомиллаштириш орқали сув хўжалиги сектори самарадорлиги сезиларли даражада ошиши кутилмоқда.
Режалаштирилган лойиҳа тадбирлари орасида:
• Амударё ва Сирдарё билан боғланган ва кўрсатилган ҳудудлардан ўтган саккизта йирик магистраль каналнинг 259 км узунлигини бетонлаш. Бунинг учун замонавий сувни тежайдиган материаллар, шу жумладан геомембраналардан фойдаланилади;
• ўз-ўзидан оқадиган сув таъминотини таъминлаш ва иложи борича насослардан фойдаланиш заруратини камайтириш учун каналлар ўзанларини қайта профиллаш ва уларнинг сатҳини кўтариш;
• кўрсатилган каналлар бўйлаб сув тақсимотини назорат қилиш даражасини ошириш учун 470 га яқин гидротехник иншоотлар қуриш;
• сув ўлчагичли бошқариладиган сув ташлагичларни ўрнатиш, шунингдек, сув таъминоти жараёнларини бошқариш учун диспетчерлик бошқаруви ва маълумотларни йиғиш тизимини (SCADA) жорий этиш.
Лойиҳанинг кутилаётган натижалари:
• 232 минг гектар майдонда ирригация хизматлари сифатини ошириш, бу ерларда қишлоқ хўжалиги маҳсулдорлигини ошириш имконини беради;
• 180 000 нафар сувдан фойдаланувчилар, шу жумладан 80 000 нафар хотин-қизлар учун суғориш хизматларидан янада ишончли фойдаланишни таъминлаш;
• йиллик сув йўқотишларини тахминан 540 миллион куб метрга қисқартириш, бу эса сувдан янада оқилона фойдаланишга ёрдам беради;
• йилига 165 миллион кВт/соатдан ортиқ электр энергиясини тежаш имконини беради, бу эса ирригация соҳасида энергия самарадорлигини оширади ва эксплуатация харажатларини камайтиради.
Изоҳ