Аввалроқ Ўзбекистон Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигида АҚШ Қишлоқ хўжалиги вазирлиги билан Ўзбекистонга GSM-102 дастури (қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари импорти учун АҚШ кредит кафолатлари дастури) бўйича Америка пахтасини етказиб бериш бўйича музокаралар олиб борилаётгани, жумладан, кредит лимитини ошириш масаласи, шунингдек, Америка пахтасидан тайёрланган маҳсулотларни ташқи бозорларга етказиб бериш учун Made from U.S. Cotton ташаббуси ишга туширилгани ҳақида хабар берилган эди.
Ушбу маълумот фуқаролар орасида эътироз уйғотиб, маҳаллий пахта бор-йўқлигини сўрашди.
Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги Ташқи савдо бошқармаси бошлиғи Иномжон Абдураҳмонов Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигининг режаларига изоҳ берди.
Алмаштириш эмас, балки қўшимча сифатида импорт қилиш
Кўпчиликда туғиладиган савол: ўзимизники керагидан ортиқ бўлса, нега четдан пахта олиб келиш керак? Асосий жиҳат шундаки, импорт умуман маҳаллий хомашё ўрнини босмайди. Аксинча, у махсус буюртмаларни бажариш учун зарур бўлган жойларда уни тўлдиради. Ўзбекистонда ҳар йили тахминан 1-1,2 миллион тонна пахта толаси ишлаб чиқарилади ва бу ҳажмнинг барчаси аллақачон маҳаллий фабрикаларда қўлланилмоқда. Бошқача айтганда, маҳаллий пахта тўлиқ талабга эга ва мамлакат ичида қайта ишланади.
Бундан ташқари, сўнгги йилларда республикада кўплаб янги тўқимачилик корхоналари ишга туширилди ва уларнинг умумий қувватлари илғор суръатлар билан ўсиб бормоқда. Натижада, ҳозирда фабрикаларнинг ўртача бандлиги атиги 75 фоиз атрофида. Бу шуни англатадики, соҳада қўшимча хомашё ҳисобига тўлдирилиши мумкин бўлган фойдаланилмаган қувватлар захираси мавжуд. Импорт қилинган пахта халқаро сифат стандартлари ва сертификатлаштириш талаб қилинадиган ишлаб чиқариш линиялари ва шартномаларга аниқ йўналтирилади. Шундай қилиб, четдан пахта сотиб олиш маҳаллий фермерларни сиқиб чиқармайди (уларнинг маҳсулоти аллақачон тўлиқ истеъмол қилинади), балки янги сифат даражасига чиқиш учун мақсадли восита бўлиб хизмат қилади.
Америка пахтасининг афзаллиги
Нега айнан Америка пахтаси ўзбек тўқимачиларининг диққат марказида бўлди? АҚШ пахта толаси барқарор юқори сифат билан машҳур бўлиб, U.S. Cotton Trust Protocol - стандартлаштириш ва етказиб бериш занжирини кузатишнинг замонавий тизимига мос келади. Сертификатланган Америка хом ашёсидан фойдаланиш якуний маҳсулотни "Made with U.S. Cotton" ёрлиғи билан тамғалаш ҳуқуқини беради. Бир қатор йирик брендлар учун бу шунчаки маркетинг эмас, балки ҳамкорликнинг мажбурий шартидир. Масалан, Levi’s, Ralph Lauren, PVH, Puma, Gap, Tesco ва бошқа компаниялар коллекцияларнинг бир қисмини ушбу дастурда иштирок этаётган пахтадан тайёрлашни талаб қилмоқда. Шундай қилиб, Америка пахтасини сотиб олиш орқали Ўзбекистон фабрикалари илгари мавжуд бўлмаган жаҳон брендлари билан шартномалар эшикларини очади.
Ўзбекистонда Strict Middling йўқ
Бу ерда гап ғўзанинг Strict Middling нав синфи ҳақида бормоқда. Бу юқори навли пахта толаси бўлиб, ўзига хос хусусиятларга эга: узунроқ ва мустаҳкамроқ, бир хил тузилишга эга ва тоза оч рангга эга. Кўплаб брендларнинг премиум кийим линиялари учун айнан шундай пахта керак. Уни тасодифий хом ашёдан олишнинг иложи йўқ - уни етиштириш ва қайта ишлаш учун маълум шароитлар керак. Жаҳон бозорида АҚШ, қисман Австралия ва Бразилия ушбу синфнинг ишончли етказиб берувчилари ҳисобланади. Ўзбекистон учун эса АҚШдан Strict Middling партиясини импорт қилиш ўз тўқимачилигини нуфузли ёзув билан белгилаш ва премиум сегментга чиқиш учун тўғридан-тўғри қадам бўлади.
Америка пахтасини АҚШ Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг G-102 дастури доирасида сотиб олиш режалаштирилган. Бу кредит кафолатлари механизми бўлиб, унга кўра Ўзбекистон корхоналари хомашёни 12-18 ойгача кечиктириб тўлаш шарти билан олишлари мумкин. Америка томони битим суммасининг 98 фоизигача суғурта қилади ва ишлаб чиқарувчиларга пахтани дарҳол ишга тушириш ва келажакдаги экспорт етказиб беришдан тушган тушумдан ҳисоб-китоб қилиш имкониятини беради. Бундай схема, айниқса, ривожланаётган бозорлар учун фойдали ва мослашувчан бўлиб, кўплаб мамлакатлар томонидан қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини импорт қилишда кенг қўлланилади. Ўзбекистон учун G-102'да иштирок этиш юқори сифатли хомашёга эга бўлиш имтиёзли молиявий шартлар асосида, компанияларнинг айланма маблағларига бир зумда юк бўлмаган ҳолда таъминланишини англатади.
Strict Middling нави: ҳозирча мавжуд эмас
Шу ўринда ҳақли савол туғилади: нима учун зарур сифатдаги пахтани Ўзбекистон далаларининг ўзида етиштирмаслик керак? Афсуски, яқин йилларда Strict Middling даражасига эришиш обектив сабабларга кўра даргумон. Биринчидан, тармоқ эҳтиёжларини фақат ўз хом ашёси ҳисобидан тўлиқ қоплаш учун пахта экиладиган майдонларни кескин кўпайтириш ва ҳосилдорликни сезиларли даражада ошириш талаб этиларди.
Бундай агротехник ўзгаришлар тез амалга оширилмайди - мутахассисларнинг ҳисоб-китобларига кўра, бунга камида 5 йиллик машаққатли меҳнат талаб этилиши мумкин. Иккинчидан ва бу асосий сабаб Strict Middling нави фақат ўзига хос табиий-иқлим шароитида ва толани қайта ишлаш технологияларида шаклланади. Пахтанинг сифати - узунлиги, пишиқлиги, бир хиллиги, ранги иқлимга, қуёш нури миқдорига, пишиш ва терим давридаги намлик даражасига бевосита боғлиқ. Ўзбекистон ўртача навли пахта етиштириш учун қулай иқлимга эга, аммо юқори навга чиқиш учун маҳаллий табиатда таъминлаш қийин бўлган параметрлар керак.
Шундай қилиб, яқин келажакда юқори навли пахтани импорт қилиш шунга ўхшаш навни мустақил равишда етиштиришга уринишдан кўра реалроқ ва иқтисодий жиҳатдан самарали ечим бўлиб кўринади. Бу узоқ муддатли селекция ва маҳаллий ғўза навларини яхшилаш дастурларини бекор қилмайди, аммо бозордаги мавжуд имкониятларни қўлдан бой бермаслик имконини беради.
Ишлаб чиқарувчилар учун имтиёзлар
Ўзбекистон тўқимачилик корхоналари учун импорт пахтадан фойдаланиш нафақат сотиш, балки ишлаб чиқаришни ташкил этиш нуқтаи назаридан ҳам янги уфқлар очади. Юқорида айтиб ўтилган схема доирасида хомашёни 12-18 ойга кечиктириб сотиб олиш шуни англатадики, фабрикалар ўз айланма маблағларини жалб қилмасдан қувватларни юклашлари мумкин бўлади. Содда қилиб айтганда, завод сифатли тола олади, ундан дарҳол маҳсулот тикади, экспорт қилади ва шундан кейингина олинган даромаддан етказиб берилган пахта учун тўловни амалга оширади. Бу ишлаб чиқаришни молиялаштириш учун қулай: экспорт шартномалари маблағларининг айланиши ҳисобига кетма-кет 2-3 та ишлаб чиқариш циклини бажариш имконияти пайдо бўлади.
Албатта, Америка элита пахтаси оддий пахтага қараганда қимматроқ - унинг нархи маҳаллий хомашёга нисбатан тахминан 15-20 фоизга қимматроқ. Аммо шуни тушуниш керакки, уни кетма-кет барча буюртмалар учун эмас, балки фақат энг фойдали, юқори маржали шартномалар учун сотиб олишади. Бундай ҳолларда хом ашёга қилинган қўшимча харажатлар тайёр маҳсулотнинг юқори нархи билан ортиғи билан қопланади. Импорт маҳаллий фабрикаларга глобал брендларнинг илгари эътиборсиз қолдирилган буюртмаларини қабул қилиш имконини беради. Шу билан бирга, маҳаллий пахта бўйича базавий ишлаб чиқариш ҳеч қаерга йўқолмайди - у тармоқнинг пойдевори бўлиб қолади, оммавий сегмент товарларининг асосий ҳажмини таъминлайди.
Глобал имидж ва интеграция
Ўзбекистон тўқимачилик саноатининг жаҳон бозорининг премиум сегментларига кириши алоҳида фабрикалар доирасидан ташқари фойда келтиради. Гап мамлакатнинг сифатли маҳсулотларни ишончли етказиб берувчи сифатидаги халқаро имижини мустаҳкамлаш ҳақида бормоқда. Агар Made with U.S. Cotton ёрлиғи билан ўзбек товарлари АҚШ ва Европа Иттифоқи пештахталарида пайдо бўлса, бу бошқа глобал чакана сотувчилар ва тармоқларнинг ишончини оширади.
Режалаштирилган пахта импортини мажбурий чора сифатида эмас, балки мувозанатли ривожланиш стратегияси сифатида кўриб чиқиш керак. Унинг ёрдамида мамлакат тўқимачилик саноати ўсишининг янги босқичи - юқори даражадаги бўшлиқларга кириш, технологик самарадорликни ошириш ва қиммат буюртмаларни жалб қилиш учун зарур бўлган ресурслардан фойдаланиш имкониятига эга бўлади.
Шу билан бирга, маҳаллий ишлаб чиқарувчилар янги имкониятлар ва қувватлардан зарар кўрмайди, аксинча, фойда кўради. Юқорида таърифланган барча омиллар биргаликда шуни кўрсатадики, хориждан юқори сифатли пахта толасини харид қилиш Ўзбекистоннинг жаҳон мода саноатидаги мавқеини узоқ муддатли мустаҳкамлашга ва экспорт салоҳиятини оширишга қаратилган прагматик қадамдир.
Изоҳ