Фармацевтика саноатини ривожлантириш агентлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги электрон рецепт тизимини жорий этишдан кўзланган мақсад ва механизмларини тушунтирди.
Мутахассисларнинг таъкидлашича, электрон рецепт коррупция хавфларини камайтиришга хизмат қиладиган омиллардан биридир. Энг аввало, электрон рецепт ёзилаётганда дори воситаси савдо номи билан эмас, балки халқаро патентланмаган номи билан кўрсатилади, масалан, «Парацетамол». Бу эса беморга дори харид қилаётганда бир хил препаратнинг бир нечта турини кўриш ва энг мосини танлаш имконини беради.
Иккинчидан, рецепт тизимга киритилганида шифокор тайинланган дори учун шахсий масъулиятни ўз зиммасига олади. Ҳозирги пайтда кўплаб дорилар қоғозда ёзиб берилади, бу эса амалда масъулиятни белгиламайди, чунки барча маълумот фақат қоғозда қолади. Электрон форматда эса барча ёзилган маълумотлар тарихи тизимда сақланади ва қайси шифокор, қайси препаратни, қачон ёзганини аниқ билса бўлади.
Бундан ташқари, Соғлиқни сақлаш вазирлиги тайинланаётган дорилар миқдори ва уларнинг асосланганлик даражасини марказлашган ҳолда мониторинг қилиш имкониятига эга бўлади. Вазирликда махсус ситуацион марказ ташкил этилган бўлиб, у орқали асоссиз тарзда кўп миқдорда дори ёзиб бериш ҳолатлари кузатиб борилади.
Агентлик директори Абдулла Азизов таъкидлашича, беморга бир вақтнинг ўзида 10–15 та дори ёзиб бериш амалиётига чек қўйилади. Ҳаддан ташқари дори истеъмоли ёшлар ва кексалар орасида дори воситаларининг самарадорлиги пасайишига ва дори-дармонларга чидамлилик шаклланишига олиб келган. Электрон рецептни жорий этиш ана шундай оқибатларнинг олдини олишга қаратилган.
Хорижий амалиётда, одатда, беморга икки–уч тадан ортиқ дори тайинланмайди ва шифокор бу учун шахсий жавобгарликни ўз зиммасига олади. Ўзбекистонда электрон тизим жорий этилгани эса бундай тайинловларни таҳлил қилиш ва тўғрилаш имконини беради, бу эса фақат аҳоли саломатлигини сақлашга қаратилган.
Алоҳида тарзда қайси дори воситалари рецептура бўйича, қайсилари эса рецептсиз берилиши масаласи ҳам кўтарилди.
«Дунёда шундай ҳолат йўқки, бир хил дори Ўзбекистонда рецептсиз, бошқа мамлакатда эса рецепт билан берилади. Қайси дори воситалари рецептурга тегишли экани дунё бўйлаб анча вақтдан бери аниқ белгилаб қўйилган.
Бугунги кунда Ўзбекистонда дори воситаси рўйхатдан ўтказилаётган босқичдаёқ унинг рецептурми ёки рецептсизми экани аниқланади. Шундан сўнг дори рўйхатга олинади ва тиббий амалиётда қўллашга рухсат этилади. Препарат рецепт биланми ёки рецептсизми берилиши ҳақидаги маълумот дори қутисида ва қўллаш йўриқномасида кўрсатилади. Бундан ташқари, бу маълумотлар DMed электрон тизимида ҳам акс эттирилади.
Оддий қилиб айтганда, «қайси дорилар рецепт билан берилади?» деган саволга шундай жавоб бериш мумкин: барча инъекцион препаратлар — яъни шприц ёки инфузион система орқали юбориладиган дори воситалари. Булар натрий хлорид ечими, оқсилли инфузион ечимлар, антибиотиклар, қандли диабетга қарши дорилар, ўсимтага қарши воситалар, шунингдек турли комбинирланган препаратлар бўлиши мумкин.
Масалан, ибупрофен ва парацетамол аралашмасидан иборат, ҳарорат туширувчи ва яллиғланишга қарши таъсир қиладиган комбинирланган препаратлар мавжуд. Бундай препаратлар рецепт асосида берилади. Демак, ҳар қандай инъекцион ёки инфузион препарат рецептур ҳисобланади», — deya тушунтирди мутаҳассис.
Шунингдек, электрон рецепт тизимини жорий этиш болалар учун асосий дориларнинг мавжудлигини чекламаслиги таъкидланди. Хусусан, болаларда ҳарорат тушириш учун мўлжалланган препаратлар рецептурга киритилмайди. Масалан, болалар учун сироп шаклидаги парацетамол, шунингдек 200–400 мг дозадаги таблеткалар ҳали ҳам рецептсиз берилади. Шу билан бирга, 500 мг ва ундан юқори дозадаги препаратлар рецептур дори воситалари сифатида белгиланган.
Шунингдек, электрон рецепт тизими барча тоифадаги беморлар учун мавжуд бўлиши таъкидланди. Электрон тиббий карта Ўзбекистон фуқаролари, хорижий фуқаролар, шунингдек мамлакатнинг бошқа ҳудудларида яшовчи шахслар (ЖШШИР бўйича) учун, яшаш ёки рўйхатдан ўтган жойидан қатъи назар, очилади. Бемор тиббий ёрдамга мурожаат қилганда, белгиланган тартибда электрон рецепт расмийлаштирилади.
Рецептсиз бериладиган дорилар — алоҳида тоифадир. Ўртача ҳисобда, Ўзбекистонда рўйхатдан ўтган дори воситаларининг тахминан 20 фоизи рецептсиз препаратлар ҳисобланади. Дунё статистикасига кўра эса тиббий амалиётда қўлланиладиган дориларнинг аксарияти рецептур ҳисобланади.
Барча ушбу тоифалар дори воситаси рўйхатдан ўтказилаётган босқичда, унинг фармакотерапевтик гуруҳи, таъсир механизми, таркиби ва дори шаклидан келиб чиқиб белгиланади. Масалан, аскорбин кислотасининг таблетка ва дражеси рецептсиз бериладиган препаратлар ҳисобланади. Бироқ унинг инъекция шакли рецептур дори воситаси сифатида белгиланади.
Фуқаролар муайян дори воситаси рецептли ёки рецептсиз эканини мустақил равишда текшириб кўришлари мумкин. Бу мақсадда pharm.gov.uz платформаси яратилган бўлиб, унда мамлакатда рўйхатдан ўтган барча дори воситалари ҳақидаги маълумот жойлаштирилган.
Фойдаланувчи препарат номини киритган ҳолда, унинг рецепт биланми ёки рецептсизми берилиши ҳақида тўлиқ маълумотни кўриши мумкин. Шу билан бирга, баъзи дори шакллари рецептур ҳисобланади ва пилот ҳудудларда фақат электрон рецепт билан харид қилиниши мумкин.
«Электрон рецепт тизимини жорий этиш аҳоли саломатлиги манфаатларига хизмат қилади. Бундай тизимлар ривожланган мамлакатларнинг барчасида муваффақиятли ишлаб келмоқда ва дастлабки босқичда ҳамма жойда аҳоли томонидан тушунмовчиликлар кузатилган. Бу даврни биргаликда енгиб ўтишимиз керак», — деди Абдулла Азизов.
Изоҳ