Сохта маҳсулотлардан фойдаланиш беморнинг соғлиғига ва баъзан ҳаётига хавф туғдиради, бу эса охир-оқибат истеъмолчиларнинг ҳалол ишлаб чиқарувчиларга ва бутун соғлиқни сақлаш тизимига ишончни йўқотишига олиб келади.
Фармацевтика тармоғини ривожлантириш агентлиги ҳузуридаги Дори воситалари, тиббиёт буюмлари ва тиббиёт техникасини экспертиза ва стандартлаштириш давлат маркази» томонидан 12 ой ичида сифатсиз, яроқлилик муддати ўтган контрафакт фармацевтика маҳсулотлари аниқланганлиги юзасидан расмий маълумот берилди. 2021 йил давомида 7490 турдаги 1 578 500 ўрам дори воситалари экспертизадан ўтказилди, шундан 2874 турдаги дори воситалари ва тиббиёт буюмларининг 779 800 ўрами мувофиқлик сертификатига эга эмас, 1618 турдаги дори воситаларининг 72 774 ўрами мувофиқлик сертификатига эга эмаслиги ва норматив ҳужжатлар талабларига жавоб бермаслиги аниқланди.
Бу самарали ечимни талаб қиладиган ўткир муаммо. Зеро, миллат саломатлиги ва келажаги, истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва, албатта, соғлиқни сақлаш соҳаси ривожи хавф остида.
ASKLEPIY дистрибьютор компанияси бош директори Саид Толибов фармацевтика бозоридаги вазият ҳақида шундай деди:
«Бозорни рақамлаштириш долзарб муаммоларни ҳал қилишга ёрдам беради! Ҳозир Sale out бўйича деярли ҳеч қандай маълумот йўқ – Ўзбекистон ҳудудида қайси дори воситалари аниқ қанча миқдорда сотилишини билмаймиз. Дорихоналарда нима ва қанча миқдорда сотилишини билмаймиз! Биз унинг қанча истеъмол қилинишини билмаймиз. Биз эгри-бугри кўриб турган ягона нарса - етказиб бериш, яъни мамлакатга қанча товарлар келтирилади ва афсуски, бугунги кунда мавжуд тизим фақат 60% ишончли. Бу биринчидан.
Иккинчидан, биз доимо бозор шаффофлиги мавжуд эмаслик масаласига қайтамиз. Бозорда нима сотилаётгани ҳақида ҳеч қандай ҳисоб йўқ. Буни ўзгартириш учун кўплаб чоралар кўрилмоқда. Аммо самарали иш кўп вақтни талаб қилади. Ишлаб чиқарувчидан охирги истеъмолчигача бўлган бутун занжирни кўрмагунимизча, бозорда аниқ маълумотлар бўлмайди. Бу эса доимо нуқсон ва дори-дармон тақчиллигига олиб келади».
Айнан рақамли маркировкалаш - ишлаб чиқарувчидан истеъмолчигача бўлган занжирга оид маълумотларни тақдим этувчи ягоба ха самарали тизим. Ва бу муҳим.
Ушбу сегментдаги энг йирик ишлаб чиқарувчилардан бири Jurabek Laboratories ҳам бозорни оқлаш ва ҳалол ишлаб чиқарувчини ҳимоя қилишдан манфаатдор. Компаниянинг ишлаб чиқариш бўйича директор ўринбосари Азиз Содиқов нега рақамлаштириш контрафакт дори воситаларига қарши курашда ёрдам бериши ҳақида гапирди.
«Албатта, рақамли белгилар контрафакт ва контрабандага қарши курашда ёрдам беради. Бундай дори воситаларидан фойдаланиш инсон саломатлиги учун жиддий салбий оқибатларга олиб келиши мумкин, чунки контрафакт маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнида қонуний маҳсулотлар учун кўзда тутилган назоратдан ўтмайди. Бу ўткир муаммо ва биз ўлим билан тугаган аянчли мисоллар ҳақида бир неча бор эшитганмиз. Умид қиламизки, маркировка бозорнинг оқланишига ҳисса қўшади».
2022 йил бошида дори воситаларини рақамлаштириш бўйича тажриба лойиҳаси муваффақиятли якунланди. Унда 70 дан ортиқ маҳаллий ва хорижий фармацевтика компанияларининг ваколатхоналари иштирок этди. Ҳаммаси бўлиб 12 миллиондан ортиқ дори воситалари ўзларининг ҳақиқийлигини тасдиқловчи бепул Data Matrix кодларини олдилар.
2022 йил 2 апрелда Вазирлар Маҳкамасининг 149-сонли «Дори воситалари ва тиббиёт буюмларини рақамли маркировкалашни жорий этиш тўғрисида»ги қарори қабул қилинди. Янги ҳужжатга кўра, рақамлаштиришни бошлаш 2022 йил 1 сентябрга белгиланган. Тизим дори воситалари ва тиббиёт буюмлари гуруҳларини ҳисобга олган ҳолда идентификациялаш йўли билан босқичма-босқич жорий этилмоқда. Тизимни жорий этиш 4 босқични ўз ичига олади – агар 1 сентябрдан фақат иккиламчи қадоқдаги дори воситалари маркировкаланиши керак бўлса, жорий йилнинг 1 ноябридан бошлаб бирламчи (ички) қадоқдаги дори воситалари ва агромаҳсулотлар маркировкаланади.
«Рақамли ёрлиқлаш жамоатчилик назорати воситасини – Asl Belgisi мобиль иловасини тақдим этади, бу эса дори воситаларининг ҳақиқийлигини кассадан узоқлашмасдан текшириш имконини беради. Шундай қилиб, истеъмолчилар сотиб олинган дори ҳақидаги барча маълумотларни мустақил равишда олишлари ва қалбаки ёки контрабандани асл нусхадан ажратишлари мумкин. Ноёб касалликларни даволаш учун мўлжалланган дорилар орасида сохта намуналари ҳам учрайди. Кўпинча улар зарур ҳарорат талаблари ва транспортировка талабларини таъминламасдан, чамадон ва сумкаларда олиб келинади. Бундай ҳолларда дори бемор учун хавфли бўлган заҳарга айланиши мумкин. Ушбу ўткир муаммога қарши курашиш тизимни жорий этишнинг 3-босқичида, яъни 2023 йил 1 мартдан бошлаб нодир касалликларни даволаш учун мўлжалланган орфан дори воситалари ва тиббиёт буюмлари маркировкаланиши белгиланди», – дея изоҳ берди Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Фармацевтика тармоғини ривожлантириш агентлиги қошидаги рақамли маркировкалаш тизимини жорий этиш бўйича масъул Нартаев Аъзам.
Рақамли маркировкалаш дунёнинг ривожланган мамлакатларида қўлланилади. Унинг самарадорлиги Туркия, Ҳиндистон, Франция ва Россия томонидан синовдан ўтказилди, бу эрда тизим ҳақиқатан ҳам бозорни тозалашга ёрдам берди. Рақамли паспортларнинг жорий этилиши қонуний ишлаб чиқариш улушини ошириш, истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва соғлом рақобатни кучайтиришга хизмат қилмоқда.
